લીમડો
લીમડો (અઝદિરચ્તા ઇન્ડિકા) એ મેલિયેસી કુળનું વૃક્ષ છે. એઝાડિરેક્ટા ઈન્ડિકા વનસ્પતિ પ્રજાતિના વર્ગની બે શ્રેણીમાંથી તે એક છે, અને ભારત, મ્યાનમાર, બાંગ્લાદેશ, શ્રીલંકા, મલેશીયા અને પાકિસ્તાનમાં ઉદ્દગમ સ્થાન ધરાવે છે, ઉષ્ણકટિબંધ અને પેટા-ઉષ્ણકટિબંધ વિસ્તારોમાં ઉગે છે.
લીમડો એ ઝડપી-વિકાસ પામતુ વૃક્ષ છે જે 15-20 મી (આશરે 50-65 ફુટ), ભાગ્યે જ 35-40 મી (આશરે 115 – 131 ફુટ) ની ઊંચાઇ સુધી જઇ શકે છે. તે સદાય લીલું હોય છે, પરંતુ તીવ્ર દુષ્કાળમાં તેના લગભગ અથવા તમામ પાંદડા ખરી જાય છે. તેની શાખાઓ વિસ્તૃત રીતે ફેલાય છે. તેની સામાન્ય ઘનત ગોળ અને ઇંડાકારની હોય છે અને જુનાં, સ્વતંત્ર-ઉભેલ પ્રજાતિઓમાં 15-20 મીનો વ્યાસ ધરાવે છે.
1)થડ
થડ સાપેક્ષ રીતે ટૂંકુ, સીધુ હોય છે અને 1.2 મી (આશરે 4 ફુટ) ના વ્યાસ સુધી પહોંચે છે.
2)પાંદડાં
20 થી 31 પાંદડાની આશરે 3-8 સેમી (1 થી 3 ઇંચ) લાંબી મધ્યમથી હળવી લીલી ડાળખીઓ સાથે, સામસામા, નાનકડાં પાંદડાં 20-40 સેમી (8 થી 16 ઇંચ) લાંબા હોય છે. છેડાનું પાંદડું ઘણીવાર ગુમ થયેલ હોય છે. પાંદડાંની ડીટાં ટૂંકા હોય છે. ખૂબ તાજાં પાંદડાં લાલથી જાંબુડિયા રંગના હોય છે. પુખ્ત પાંદડાંઓનો આકાર થોડો અથવા વધુ અસમપ્રમાણ હોય છે અને તેના અડધાં વાર્નિશના મૂળના અપવાદ સાથે તેના અંતરો ખાંચાવાળાં હોય છે, જે સામાન્ય રીતે ખૂબ ટૂંકા અને શંકુકારના હોય છે.
3)ફૂલ(કોર)
ફૂલો (સફેદ અને સુગંધિત) વ્યવસ્થિત હોય છે, સામાન્ય રીતે થોડાં-અથવા-વધુ નમેલાં ઝુમખાંમાં હોય છે જે 25 સેમી (10 ઇંચ) જેટલા લાંબા હોય છે. ડાળમાં ત્રીજા ભાગ સુધી મોર હોય છે, અને તેમાં 150 થી 250 ફૂલ હોય છે. એક ફૂલ 5-6 મીમી લાંબુ અને 8-11 મીમી પહોળા હોય છે. સ્ત્રીલીંગ ફૂલો અને પુલીંગ ફૂલો એક ડાળખી પર સ્વતંત્ર રીતે હોય છે. ફૂલોનો ઉપયોગ ઉગાડી પાછડી નામની કઢી બનાવવા માટે થાય છે.આ ફૂલો આખી રાત પાણીમાં પલાડી વહેલી સવારે પીવાથી ફાયદો થાય છે.
4)ફળ(લીંબોડી)
ફળ એ સુંવાળુ (મુલાયમ) ઓલિવ-જેવું ઠળીયાવાળું હોય છે જે પહોળા ઇંડાકારથી લગભગ ગોળાકાર જેવા વિવિધ આકારમાં હોય છે, અને જ્યારે પાકે ત્યારે 1.4-2.8 x 1.0-1.5 સેમી. નું થાય છે. ફળની છાલ (આવરણ) એ પાતળી અને થોડો-મીઠો માવો (મધ્યમઆવરણ) પીળો-સફેદ અને ખૂબ રેસાયુક્ત હોય છે. માવો 0.3 – 0.5 સેમી. ઘાટ્ટો હોય છે. ફળનો સફેદ, કઠણ અંદરનો ભાગમાં (આંતરભાગ) ઘેરું બી આવરણ ધરાવતા એક, ભાગ્યે જ બે અથવા ત્રણ, ઇંડાઆકારના બી (દાણાં) નો સમાવેશ હોય છે.લીમડાનું વૃક્ષ એ દેખાવમાં ચાઇનાબેરી જેવું સમાન હોય છે, જેના તમામ ભાગો ખૂબ કડવાં હોય છે.
ઉપયોગો
- ભારતમાં લીમડો કુદરત તરફથી મળેલી અકસીર ઇલાજ માટેની ભેટ ગણવામાં આવે છે. લીમડા માંથી બનતી દવા કૃમી, ફુગ પ્રતિરોધી, ડાયાબિટીસ, બેક્ટેરિયા પ્રતિરોધી માટે ઉપયોગી છે. ખાસ કરીને ત્વચાના રોગ માટે તેનુ સૂચન કરવામાં આવે છે.
- લીમડા ના વૃક્ષ ના તમામ ભાગોમાંથી દવાઓ બનાવામાં આવે છે.
- લીમડાના તેલ માંથી સાબુ, શેમ્પુ, બામ અને ક્રીમ જેવા સૌંદયૅપપ્રસાધનો બનાવવા માં આવે છે.
- લીમડાનુ તેલ ત્વચાની સંભાળ જેમ કે ખીલ ની સારવાર,ખુજલી ની સારવાર અને સ્થિતિસ્થાપકતા જાળવી રાખવા માટે ઉપયોગી છે. લીમડાનુ તેલ મચ્છર દૂર કરવા માટે પણ ઉપયોગી છે.
- લીમડાનો ઉપયોગ જંતુ નિયંત્રણ માટે અનુકૂળ છે કારણ કે તે જંતુઓનો તુરંત નાશ કરતો નથી, પરંતુ તેને દૂર કરે છે અને તેના વિકાસ ને અટકાવે છે.
- લીમડાનો ગુંદર ડાયાબીટીસ ના દદીૅ માટે પ્રતિરોધક એજન્ટ તરીકે કામ કરે છે.
- લીમડાની નાની નાની ડાળખી ને દાતણ કહેવાય છે અને તેનો ઉપયોગ દાંત સાફ કરવા માટે થાય છે.
- લીમડાના વૃક્ષ ના ભાગ નો ઉપયોગ શુક્રાણુનાશક પદાર્થ તરીકે થાય છે.
- લીમડાના પાંદડાનું આવરણ અછબડા અને ઓરીના દર્દીને શરીર પર હળવી રીતે ઘસવામાં આવે છે.
- લીમડાના લાકડાનો ઉપયોગ બળતણ તરીકે થાય છે.
ટિપ્પણીઓ
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો
If you have any query and suggetion, fill free to write in comment section below